Vulkan –
xaricə lava,
vulkanik
qazlar, daşlar (vulkanik
bombalar)
püskürdən,
yer
kürəsinin
üst
qatında
yaranan
geoloji
strukturdur.
Vulkan
yerin
daxilində
baş
verən
geoloji
dəyişiklik
nəticəsində maqmanın
xaric
edilməsi
ilə
müşayiət
olunur.
Vulkan sözü
qədim Roma mifologiyasında od
tanrısı Vulkanın adından
götürülmüşdür.
Vulkanla
məşğul
olan elmə vulkanologiya deyilir.
Vulkanlar
forma (şit
və
ya
stratovulkanlar),
aktiv
(hərəkətdə
olan,
yatan,
sönmüş),
yerinə
görə
(yerüstü,
sualtı,
buzaltı)
və
s. olaraq
təsnifləşdirilirlər.
Yerin
100 km dərinliyində
təxminən
1000 və
1300 °C arasında
temperatur
mövcudur.
Bu istiliyin
təsirindən
ərimiş
daş
qarışığı
özülü plastik formaya
malik
maqmaya
çevrilir.
Damcı
formalı
maqma
50 km dərinliyinə
yığılır.
Təzyiq
çoxaldıqca
maqma
yarıqlarla
hərəkət
edərək litosferaya daxil
olur.
Bu yolla
yerin
üzünə
çıxmış
maqmaya
lava deyilir.
Vulkan
partlayışı
zamanı
təkcə
közərmiş
mayelər
yox,
həm
də
bərk
və
qaz
halında
olan
maddələr
xaricə
çıxır.
Əksər
hallarda
vulkanlar
konus
şəklində
olurlar.
Vulkanın
forması
başqa
şəkillərdə
də
ola
bilər.
Vulkan partlayışı zamanı təkcə közərmiş mayelər yox,
həm də bərk və qaz halında olan maddələr xaricə çıxır.
Əksər hallarda vulkanlar konus şəklində olurlar.
Vulkanın forması başqa şəkillərdə də ola bilər.
Püskürmədən sonra vulkanın aktivliyi ya dayanır,
ya da o min illər boyu
"mürgüləyir".
Bu zaman vulkanın özündə və ətrafında olan ərazilərdə maqmatik özəyinsoyuması ilə müşaiət olunan aktivlik saxlanılır.
Belə adlanan,
postvulkanik dövr baş verir.
Buraya fumarol, term, qeyzerləri misal göstərmək olar.
Formaları
Qalxanvari vulkan; Gunbəzi vulkan; Qatlı vulkan; Mürəkkəb vulkan.
Qeyzer:vulkan püskürməsi nəticəsində yerin altından təzyiqlə çıxan su ya deyilir. İslandiyada,Yeni Zelandiyada bununla evləri qızdırırlar.
Növləri
Vulkanik dağlar[
Vulkanik dağlar dedikdə vulkanların fəaliyyəti nəticəsində yaranan relyef formaları nəzərdə tutulur. Vulkanlar sönmüş və fəaliyyətdə olan qruplara bölünür. Dünyada
600-dən çox fəaliyyətdə olan vulkan var.
Bunlardan
400-ə qədəri Sakit okeanhövzəsində yayılmışdır. Bu əraziyə Sakit okean
"odlu qurşağı"
deyirlər. Fəaliyyətdə olan vulkanların ikinci geniş yayıldığı
areal Aralıq dənizi və Mərkəzi Amerika sahilləridir. Fəaliyyətdə olan vulkanlar Kaynozoy
erasının cavan qırışıq dağları arasında yayılmışdır. Dünyada fəaliyyətdə olan ən yüksək vulkan Cənubi Amerikadakı Lyulyaylyako (6723
m)dağıdır. Havay adaları vulkanik mənşəlidir. Burada Manua-Kea dağı var.
Bu dağın dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 4200
metrdir. Dəniz suyunun altında isə dağın 5840
metrhissəsi qalır. Dəniz səviyyəsi nəzərə alınmasa bu dağ dünyanın ən hündür dağı olardı.
Dünyada vulkanik yolla əmələ gəlmiş və sönmüş
vulkan hesab olunan yüzlərlə dağ
var. Elbrus, Kazbek, Ağrı dağı, Dəmavənd, Mak-Kinli və s. bunlara aiddir. Dünyada ən yüksək sönmüş vulkanik dağ Cənubi Amerikadakı Çim-Boraso`dur.
Комментариев нет:
Отправить комментарий